COVID-19 update - PM Official address to Vanuatu Citizens - 8 November 2021

08th November 2021

Gud evening long yumi evriwan.

Mi wantem blong tekem oppotuniti ia bakeken blong apdeitem pablik long tufala COVID-19 keis we yumi ditektem long kwarantin. Semtaem tu blong provaedem apdeit long prokress blong COVID-19 vaksinesen, mo ol niufala COVID-19 vaksinesen taket we bae i helpem yumi blong lukluk bakegen long ol boda entri ristriksen blong save stat lukluk blong ol turis i save kam mo sapotem ekonomik rikavari blong kaontri.

Tufala keis ia we oli travel i kam long Noumea long Fraedei 22 Oktoba mo Ministri blong Helt i ditektem se tufala i positif long Sandei 24 Oktoba. Tufala aktiv keis ia oli transfearem tufala i ko long COVID-19 aesolesen wod long Vila Sentrol Hospitol.

Bae tufala i kamaot nomo long aesolesen wod taem we tufala i nomo infekses/ o kat sik mo no gat risk blong pasem COVID-19 long narafala man mo afta karem helt kliarens long ol medikol dokta.

Ministri blong Helt I risivim test resalt we I kam long Doherty Institut long Ostrelia long tufala keis we I kam long Niu Kaledonia. Mo hemia i sowem se COVID 19 ia hemi delta variant. Hemia hemi mekem blong yumi mas ensua se yumi mas kat ol strik protocol o mesa I stap oltaem. Yumi mas kontinu wetem ol mesa ia blong hemi save protektem yumi akensem eni transmisen blong delta virant from tufala keis ia. Long taem noaia I nokat eni adisonol mesa we Ministri blong helt I save putum aot. Yumi mas kontinu wetem vakinsesen blong protektem yumi long delta vatriant.

Olgeta 16 we I kam long semak flaet long Niu Kaledonia oli no divelopem eni, simtom o saen blong COVID-19. Evri laborotri tes risalt blong dei 1, dei 5 mo dei 11 wetem extra test blong dei 14 oli negatif. Oli kasem medikol kliarens blong confemem se oli no kat risk blong COVID-19 I ko long komiuniti mo oli bin rilis vinis long kwarantin iestedei.

Ol 20 frantlaen woka oli bin ko long kwarantin olsem wan prikosenari mesa taem kontakt tracing hemi ko hed. Hemia i inkludum ol staf blong imigresen, kastom, biosekuriti, transpot mo ol helt staf. Long evri 20 ia ol risalt blong test hemi negatif. Evriwan long olgeta oli bin rilis blong kwarantin taem we i gat konfemesen se i no gat risk long komuniti.

Kasem naoia, yumi manej blong kontenem keis long boda we oli stap kam insaed long kaontri. Mo yumi mas save se repatriesen blong ol sitisen blong Vanuatu hemi impoten praeroti blong Kavman. Repatriesn hemi save kosem risk blong kat COVID-19 keis long Vanuatu be hemi save ko daon wetem ol strik mesa we yumi kat long kwarantin eria blong yumi. Vaksinesen hemi ridiusum risk blong I no gat eni indikesen se i gat eni risk blong COVID-19 transmisen long komuniti. Efate mo ol offsho aelan i stap long level 1: Midium Risk long Vanuatu Aotbrek Alet Sistem from tufala keis we yumi kontenem I stap long kwarantin mo aesolesen. Ol narafala aelan long Vanuatu oli stap long Level 0: Low Risk. Hemia i mekem se naoia Ministri blong Helt i no rekomendem se bae kat eni lock daon o ristriksen logn kaontri blogn yumi.

Vaksinesen hemi impoten form hemi preventem komiuniti transmisin mo hevi impak blong hospitol kapasiti. Prokres long saed blong COVID-19 vaksinesen hemi gud be yumi nid blong ko hed wetem. Shefa Provins hemi feswan blong statem vaksinesen rolaot long Jun. Naoia long Efate mo ol ofso aelan 81% blong populesen blong ol pipol 18 yia i ko antap oli kasem wan dos blong vaksin mo 51% i kasem tufala dos. Long Sanma, 81% blong populesen 18 yia i ko antap long ol hae praeoriti eria oli kasem fes dos finis mo 18% oli kasem sekon dos. Be yumi expektem se hemia bae i ko antap bigwan long ol wik we i stap kam. Tafea wetem Malampa provins oli vaksinetem wan third blong populesen 18 yia i ko antap long ol hae praeoriti eria wetem wan dos. Penama i jes statem vaksinesen long las Tiusdei be naoia oli kasem 8% blong populesen finis wetem wan dos. Torba bae i lonjem vaksinesen program long 10 Novemba. Apdeit blong vaksinesen Ministri blong Helt hemi stap provaedem I ko long pablik evri tusdei, evri wik.

Vaksinesen kampein hemi stap tagetem ol heltkea woka, ol frantlaen woka, ol olfala 55 yia i ko antap, mo olgeta we oli gat sik long bodi blong olgeta finis. Vaksinesen blong ol heltkea woka mo ol frantlaen woka i stap ko hed gud, mo yumi stap enkarejem olgeta we oli no kasem vaksin yet blong oli kam fowod. Olgeta ia oli stap long bigfala risk blong kasem COVID-19 from wok we oli stap mekem. Vaksinesen reit blong ol olfala 55 yia i ko antap hemi slo lelebet. Hemi impoten se olgeta long grup ia oli mas kasem vaksin. Yumi luk long ol ripot raon long wol se grup ia hemi stap blong bigfala risk sipos COVID-19 i kasem komuniti blong yumi. Olgeta ia oli stap long risk blong sik bigwan long COVID-19, nidim blong admit long hospital, mo stap long risk blong ded. Mi stap askem long yufala blong enkarejem ol famili we oli stap long eij ia blong oli mas kam fowod blong kasem vaksin. Plis helpem olgeta blong protektem olgeta wan long COVID-19.

Taem we vaksinesen reit blong yumi i stap inkris long kaontri, yumi stap redi blong ko bak long niufala nomol. Hemia hemi minim tu se yumi stap lukluk blong ridiusum ol ristriksen long intanasonal boda blong yumi mo stap pripea blong openem kaontri long ol turis mo ol narafala travela. Hemi impoten se yumi mas pripea taem we yumi no kat COVID-19 insaed long komuniti blong yumi. Pat blong pripearesen ia hemi blong mekem sua se yumi risivim COVID-19 vaksin blong protektem yumi wan wan, famili, komuniti, mo fiuja blong kaontri.

I gat wan nifufala nasonal COVID-19 vaksineses taket we Helt Emejensi Advaesori Komiti hemi putum blong gaedem yumi towods opening blong boda. Hemia ol taket:

  • 90% kavarej blong populesen 18 yia i ko antap wetem wan dos blong vaksin long en blong 2021; mo
  • 70% kavarej blong populesen 18 yia i ko antap wetem tu dos blong vaksin long en blong Maj 2022.

Kavman I wantem komendem se Profesenalisim mo dedikesen long ol franlaen woka blong sapotem repatriesen mo kwarantin operesen blong yumi save kontenem ol COVID-19 keis. Kavman I wantem komednem tu ol franlaen woka tu we oli wok had blong mekem sua se I no kat eni keis insaed long komiuniti. COVID-19 vaksin hemi protektem yumi long ol sivia disis, blong no ko long hospitol o lusum laef. Hemi impoten se yumi protektem yumi, ol famili mo komuniti blong yumi.

Eni apdeit blong COVID-19 situesen bae yumi provaedem long kavman ofisol sos. Mi askem pablik blong no spredem ol ruma o eni infomesen we i no tru. Plis ko long Ministri blong Helt COVID-19 websaet, Health Promotions fesbuk pej o kolem 119 blong karem moa infomesen long COVID-19.

God i kontiniu blong blesem mo protektem Vanuatu!